Η εμμηνόπαυση, δηλαδή η οριστική διακοπή της περιόδου, είναι ένα ορόσημο στη ζωή της γυναίκας ,σηματοδοτεί το τέλος της αναπαραγωγικής της ζωής και πυροδοτεί μια σειρά αλλαγών στον οργανισμό της . Δυστυχώς, αν και είναι ένα φυσιολογικό γεγονός πολλές φορές συνεπάγεται με την εμφάνιση συμπτωμάτων τα οποία υποβαθμίζουν κατά πολύ την ποιότητα ζωής της γυναίκας. Ο μηχανισμός με τον οποίο προκαλείται , οι συνέπειες και η αντιμετώπιση της εμμηνόπαυσης περιγράφονται παρακάτω.

Τι είναι η κλιμακτήριος;

Η εμμηνόπαυση δεν είναι ένα γεγονός που συμβαίνει από τη μια στιγμή στην άλλη. Οι διεργασίες που θα οδηγήσουν σε αυτήν ,ξεκινούν αρκετά χρόνια πριν , περίπου από την ηλικία των 40 ετών και περίπου όταν η γυναίκα φτάσει τα 46 χρόνια ,αρχίζουν να εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα. Το χρονικό διάστημα από τότε που εμφανίστηκαν τα πρώτα συμπτώματα έως και ένα έτος μετά την οριστική διακοπή της περιόδου είναι γνωστό ως κλιμακτήριος. Σε αυτό το διάστημα εμφανίζεται ορμονική ανισορροπία και διαταραχές της εμμήνου ρύσεως (ανώμαλες εμμηνορρυσίες, αμηνόρροια, μείωση της διάρκειας του κύκλου) που οφείλεται στα μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων και στην δυσλειτουργία των ωοθηκών.

Τι είναι η εμμηνόπαυση;

Ο «όρος» εμμηνόπαυση αναφέρεται στην τελευταία εμμηνορρυσία της γυναίκας δηλαδή στην οριστική διακοπή της περιόδου . Η μέση ηλικία εμφάνισης της εμμηνόπαυσης είναι το 51ο έτος ενώ σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστεί λίγο μετά τα 40 έτη ή να καθυστερήσει μετά το 55ο έτος. Μια γυναίκα θεωρείται εμμηνοπαυσιακή μετά την παρέλευση 12 συνεχών μηνών αμηνόρροιας, αποκλειόμενης ,βέβαια, κάθε άλλης παθολογικής ή φυσιολογικής αιτίας, άρα ο «όρος» εμμηνόπαυση χρησιμοποιείται αναδρομικά , όταν διαπιστώνεται ότι η γυναίκα δεν έχει πλέον εμμηνορρυσίες.

Ως περιεμμηνόπαυση ορίζεται η μεταβατική περίοδος πριν την εμμηνόπαυση και ο πρώτος χρόνος μετά την εμμηνόπαυση.

Που οφείλεται η εμμηνόπαυση;

Η εμμηνόπαυση αποτελεί ουσιαστικά την εκδήλωση της προοδευτικής έκπτωσης της λειτουργίας των ωοθηκών της γυναίκας. Κάθε γυναίκα γεννιέται με ένα συγκεκριμένο αριθμό ωαρίων, στις ωοθήκες της, καθένα από τα οποία βρίσκεται σε ένα ωοθυλάκιο. Μετά την εφηβεία, κάθε μήνα μια ομάδα ωοθυλακίων ξεκινά να ωριμάζει και από αυτή την ομάδα τελικά μόνο ένα ωοθυλάκιο ρήγνυται και απελευθερώνει το ωάριο . Όσο όμως περνούν τα χρόνια , τα εναπομείναντα ωοθυλάκια αρχίζουν να εμφανίζουν σημεία γήρανσης και να υστερούν σε ποιότητα , με τελικό αποτέλεσμα, κάθε μήνα μετά την ηλικία των 40 ετών , να υποστρέφει ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός από αυτά. Έχουμε δηλαδή μια προοδευτική μείωση ωοθυλακίων και συνεπώς και των ωαρίων. Επιπλέον , γύρω στα 46 χρόνια αρχίζει να δυσκολεύεται και η απελευθέρωση του ωαρίου από τα «γερασμένα» ωοθυλάκια, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται διαταραχές και σε ορμονικό επίπεδο. Τα συνολικά οιστρογόνα της γυναίκας μειώνονται δραματικά ενώ παράλληλα αλλάζει και το είδος του οιστρογόνου που επικρατεί. Έτσι, ενώ κατά την αναπαραγωγική ηλικία το κύριο οιστρογόνο της γυναίκας είναι η οιστραδιόλη, μετά την εμμηνόπαυση το κύριο οιστρογόνο είναι η οιστρόνη, που σχηματίζεται από τη μετατροπή ανδρογόνων στο σώμα της γυναίκας και ιδίως στο λίπος. Κατά την εμμηνόπαυση μειώνονται επίσης και τα συνολικά ανδρογόνα της γυναίκας, τα οποία σε κάποιο βαθμό σχετίζονται με τη σεξουαλική επιθυμία. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι η ωοθήκη «στερεύει» κυριολεκτικά από ωάρια , διαταράσσεται δραματικά η παραγωγή των γυναικείων ορμονών από αυτήν , η περίοδος σταματά και η γυναίκα «μπαίνει» στην εμμηνόπαυση.

Ποια είναι τα συμπτώματα της κλιμακτηρίου

Η οριστική διακοπή της λειτουργίας των ωοθηκών και συνεπώς η παρατηρούμενη έλλειψη οιστρογόνων συνδέεται με την εμφάνιση χαρακτηριστικών συμπτωμάτων.

Τα συμπτώματα είναι:

• Διαταραχές περιόδου
Παρατηρούνται 2-3 χρόνια πριν από την εμμηνόπαυση. Αρχικά μειώνεται η διάρκεια του κύκλου, οι περίοδοι εμφανίζονται συχνότερα ή η γυναίκα παρουσιάζει αμηνόρροια διάρκειας όχι μεγαλύτερης των έξι μηνών και η απώλεια αίματος είναι μεγαλύτερη. Υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις γυναικών στις οποίες η περίοδος σταματά απότομα και μπαίνουν κατευθείαν στην εμμηνόπαυση.

• Εξάψεις και νυκτερινές εφιδρώσεις
Αποτελεί το πιο συχνό και χαρακτηριστικό σύμπτωμα με ποσοστό εμφάνισης 80% που εκδηλώνεται συνήθως 3-4 χρόνια πριν από την εμμηνόπαυση και εξακολουθεί να εμφανίζεται 1-2 χρόνια μετά την εμμηνόπαυση. Ξαφνικά η γυναίκα νιώθει ένα αίσθημα έντονης θερμότητας και τελικά ιδρώνει. Το επεισόδιο διαρκεί συνήθως από μερικά δευτερόλεπτα έως λίγα λεπτά και εμφανίζεται αυτόματα ή σε στιγμές έντονου στρες , καθώς επίσης και όταν η γυναίκα βρίσκεται σε θερμό περιβάλλον ή καταναλώνει αλκοολούχα ποτά. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο εμφανίζονται και οι νυκτερινές εφιδρώσεις.

• Διαταραχές ύπνου
Έχει αποδειχθεί σε πολλές μελέτες ότι τα οιστρογόνα εξασφαλίζουν έναν αποδοτικό και ήρεμο ύπνο συνεπώς τα μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων, που παρατηρούνται κατά την περίοδο αυτή , προκαλούν διαταραχές του ύπνου.

• Ατροφία και ξηρότητα κόλπου
Η έλλειψη των οιστρογόνων έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση χαρακτηριστικών αλλοιώσεων όπως η ατροφία του ουρογεννητικού συστήματος. Έτσι , ο κόλπος αλλάζει ως προς το χρώμα , γίνεται ωχρός ,ξηρός και επιρρεπής στην εμφάνιση κολπίτιδων ενώ επίσης η γυναίκα αναφέρει κνησμό , ευαισθησία στη περιοχή και πόνο κατά την σεξουαλική επαφή. Προβλήματα δημιουργούνται και στο ουροποιητικό σύστημα της γυναίκας με αποτέλεσμα την εμφάνιση συχνών ουρολοιμώξεων και την εκδήλωση ακράτειας ούρων.

• Σωματικές αλλαγές
Κατά την εμμηνόπαυση οι μαστοί χάνουν την σφριγηλότητά τους και μικραίνουν, ενώ στο δέρμα παρατηρείται γενικευμένη λέπτυνση ,ιδίως στο δέρμα του προσώπου ,του λαιμού και των χεριών.

• Μεταβολές στη συμπεριφορά και την ψυχολογία
Μια σειρά από μεταβολές στη συμπεριφορά και την ψυχολογία της γυναίκας που παρατηρούνται κατά την εμμηνόπαυση πιθανόν οφείλονται στην έλλειψη οιστρογόνων. Έτσι εμφανίζεται νευρικότητα, δυσκολία συγκέντρωσης ,απώλεια ενδιαφέροντος ,εναλλαγές συναισθημάτων, καταθλιπτική διάθεση , ενώ συχνά η γυναίκα παραπονιέται για κεφαλαλγίες, ζαλάδες και μείωση της σεξουαλικής διάθεσης.

Επιπτώσεις της εμμηνόπαυσης στην υγεία της γυναίκας

• Εμμηνοπαυσιακά συμπτώματα
• Ατροφία ουρογεννητικού συστήματος
• Ατροφία δέρματος
• Ατροφία μυϊκού συστήματος-παχυσαρκία
• Οστεοπόρωση
• Καρδιαγγειακή νόσος

Η έλλειψη των οιστρογόνων που παρατηρείται μετά την εμμηνόπαυση έχει καθοριστικές συνέπειες στο καρδιαγγειακό σύστημα, στα οστά και σε πολλά όργανα του γυναικείου οργανισμού.

Εμμηνόπαυση και καρδιαγγειακό σύστημα

Τα οιστρογόνα ασκούν μια προστατευτική δράση στην καρδιά και στα αγγεία της γυναίκας. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι τα καρδιαγγειακά επεισόδια στις γυναίκες είναι πολύ λιγότερα από αυτά των ανδρών. Μετά την εμμηνόπαυση όμως ,παρατηρείται προοδευτική αύξηση της συχνότητας των καρδιαγγειακών επεισοδίων ,εφόσον η γυναίκα δεν λαμβάνει ορμονική θεραπεία υποκατάστασης , και ο κίνδυνός να παρουσιαστεί κάποιο καρδιαγγειακό νόσημα ανέρχεται στο 50%. Επίσης ,ευεργετική είναι η δράση των οιστρογόνων στα στεφανιαία αγγεία ,στα λιπίδια και στη χοληστερόλη. Έτσι ,οι γυναίκες πριν από την εμμηνόπαυση έχουν, σε σχέση με τους άνδρες της ίδιας ηλικίας , υψηλότερη «καλή» χοληστερόλη (HDL) και χαμηλότερη «κακή» χοληστερόλη (LDL) , ενώ μετά την εμμηνόπαυση αυτά τα δεδομένα αλλάζουν δραματικά. Όπως είναι λογικό οι παθολογικές τιμές της χοληστερόλης και των λιπιδίων αποτελούν προδιαθεσικό παράγοντα για εμφάνιση καρδιαγγειακής νόσου, ειδικά όταν συνυπάρχουν μαζί με άλλους προδιαθεσικούς παράγοντες όπως είναι το κάπνισμα , η υπέρταση , η κακή διατροφή και η παχυσαρκία.

Οστεοπόρωση

Προοδευτική οστική φθορά συμβαίνει σε όλους τους ανθρώπους με το πέρασμα των χρόνων , αλλά αυτή η φθορά επιταχύνεται στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση λόγω της παύσης της λειτουργίας των ωοθηκών και της έλλειψης οιστρογόνων. Καθώς έχει αποδειχθεί ότι τα οιστρογόνα ,επιδρούν τόσο άμεσα, μέσω ειδικών υποδοχέων , όσο και έμμεσα , μέσω άλλων ορμονών και της βιταμίνης D στην υγεία των οστών. Η οστεοπόρωση που εμφανίζεται στις γυναίκες είναι συνήθως ασυμπτωματική και ονομάζεται μετεμμηνοπαυσιακή. Η απώλεια όμως της οστικής μάζας αποδυναμώνει την ανθεκτικότητα των οστών και προδιαθέτει την εμφάνιση καταγμάτων ,που εντοπίζονται συχνότερα στο σώμα των σπονδύλων , τα μακρά οστά και τις πλευρές. Προδιαθεσικοί παράγοντες που ευνοούν την εμφάνιση οστεοπόρωσης είναι η κληρονομικότητα, το κάπνισμα , η υπερκατανάλωση αλκοόλ , η κακή διατροφή και η έλλειψη σωματικής άσκησης. Τέλος, η ενδεχόμενη οστεοπόρωση εκτιμάται με τη μέτρηση οστικής πυκνότητας.

Επιπτώσεις στο γεννητικό και το κατώτερο ουροποιητικό σύστημα

Η έλλειψη των οιστρογόνων έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση χαρακτηριστικών αλλοιώσεων όπως η ατροφία του ουρογεννητικού συστήματος. Το κολπικό επιθήλιο χάνει το σταδιακά το πάχος του ,εμφανίζεται ξηρότητα, τα κολπικά υγρά ελαττώνονται και αυτό ευνοεί την ανάπτυξη μικροοργανισμών με αποτέλεσμα την συχνή εμφάνιση κολπίτιδων. Επίσης η γυναίκα αναφέρει κνησμό , ευαισθησία στη περιοχή και πόνο κατά την σεξουαλική επαφή. Η μήτρα και οι ωοθήκες ατροφούν και αυτές με την σειρά τους. Αν υπήρχαν ινομυώματα, αυτά συνήθως συρρικνώνονται ,όμως αυτό είναι και το θετικό της υπόθεσης, και η γυναίκα αποφεύγει πιθανή χειρουργική επέμβαση. Προβλήματα δημιουργούνται και στο ουροποιητικό σύστημα της γυναίκας με αποτέλεσμα την εμφάνιση συχνών ουρολοιμώξεων και την εκδήλωση ακράτειας ούρων.

Επιπτώσεις στους μαστούς ,στο δέρμα και στην τριχοφυΐα

Η έλλειψη οιστρογόνων καταλήγει στη μείωση του όγκου και της σφριγηλότητάς των μαστών , το δέρμα χάνει την ελαστικότητα του και εμφανίζει ρυτίδες ,κυρίως στο πρόσωπο , στο λαιμό και τα χέρια, που οφείλεται στην αφυδάτωση και στην εκφύλιση των ελαστικών ινών και του κολλαγόνου ενώ παρατηρείται μείωση της τρίχωσης του εφηβαίου και της μασχάλης. Αντίθετα, παρατηρείται αυξημένη εμφάνιση τριχών στο πρόσωπο και κάποια τάση αλωπεκίας, λόγω της επίδρασης των ανδρογόνων που δεν αντιρροπούνται πλέον από τα οιστρογόνα.

Αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης

Στις περιπτώσεις όπου τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης υποβαθμίζουν κατά πολύ την ποιότητα ζωής της γυναίκας η αντιμετώπιση δεν είναι άλλη από την εξωγενή χορήγηση οιστρογόνων και αποτελεί λογική προσέγγιση του προβλήματος καθώς οι επιπτώσεις και τα συμπτώματα δημιουργούνται από την έλλειψη τους. Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης περιλαμβάνει τη χορήγηση οιστρογόνων. Στις γυναίκες που δεν έχουν υποστεί για κάποιο λόγο υστερεκτομία, δηλαδή έχουν την μήτρα τους, η χορήγηση οιστρογόνων πρέπει πάντα να συνοδεύεται από τη χορήγηση προγεστερόνης, και αυτό γιατί με την παράλληλη χορήγηση προγεστερόνης αποφεύγεται ο κίνδυνος αύξησης του πάχους του ενδομητρίου (υπερπλασία) και κατ’ επέκταση ανάπτυξης καρκίνου του ενδομητρίου της μήτρας. Αντίθετα οι γυναίκες που έχουν αφαιρέσει τη μήτρας τους μπορούν να πάρουν μόνο οιστρογόνα. Οι τρόποι χορήγησης της θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης είναι με τη μορφή χαπιών από το στόμα, με τη μορφή αυτοκόλλητων εμποτισμένα με ορμόνες, με τη μορφή κολπικής κρέμας καθώς και με τη μορφή εμφυτευμάτων στην κοιλιά ή στο γλουτό